A Orixe da Segunda Guerra Mundial

A causa directa da Segunda Guerra Mundial atópase na política expansionista das potencias fascistas, especialmente de Alemaña.

A Alemaña de Hitler anexionou en 1938 Austria e parte de Checoslovaquia. Francia e Gran Bretaña aceptaron esta nova situación (os Acordos de Múnic), pero cando Hitler decidiu invadir Polonia o 1 de setembro de 1939, declaráronlle a guerra.

En Asia, Xapón amosouse como unha potencia expansionista e agresiva. Desde 1937 estaba en guerra con China, ampliando os seus territorios na Asia continental e no Pacífico.

Principais Países Belixerantes

Potencias do Eixo:

• Alemaña
• Italia
• Xapón

Potencias Aliadas:

• Gran Bretaña
• Francia
• URSS (Unión de Repúblicas Socialistas Soviéticas)
• Estados Unidos (desde decembro de 1941)
• China

As Fases da Guerra

Os Triunfos do Eixo (1939-1940)

• Alemaña expandiuse rapidamente por Europa grazas á Blitzkrieg (guerra lóstrego). Ocuparon Polonia, Dinamarca, Noruega, Holanda, Bélxica e Francia (nunha parte de Francia situouse un goberno colaboracionista, o Goberno de Vichy). En colaboración con Italia, ocuparon os Balcáns e o norte de África.
• A URSS fixo efectivo o protocolo secreto do Pacto de Non Agresión con Alemaña e ocupou o leste de Polonia e os países bálticos (Estonia, Letonia e Lituania).

A Extensión da Guerra (1941-1942)

• A Operación Barbarossa: Alemaña rompeu o acordo de non agresión cos soviéticos e invadiu o leste de Europa e a URSS. O exército nazi chegou ata as portas de Moscova, Leningrado e Stalingrado.
• No Pacífico, Xapón atacou por sorpresa a base estadounidense de Pearl Harbor en decembro de 1941, provocando a entrada dos Estados Unidos na guerra. Ademais, expandiu a súa hexemonía no sueste de Asia.

A Viraxe da Guerra (1942-1943)

• No inverno de 1942-1943, os soviéticos conseguiron deter o avance nazi en Stalingrado, na que sería a batalla máis decisiva da Segunda Guerra Mundial. A partir da primavera de 1943, os soviéticos recuperaron grandes extensións de terreo no leste de Europa, facendo retroceder á Wehrmacht de Hitler.
• A entrada dos Estados Unidos na guerra equilibrou as forzas no Pacífico e en Asia, onde os norteamericanos obtiveron importantes vitorias como Guadalcanal.
• No norte de África, a guerra cambiou tamén de signo. Os Aliados desembarcaron nas costas de Exipto e obtiveron importantes vitorias contra italianos e alemáns. Unha vez que controlaron o norte de África, os Aliados conquistaron Sicilia e entraron na Italia peninsular, inflixindo duras derrotas á Italia fascista de Mussolini.

A Vitoria dos Aliados (1944-1945)

En 1944, a derrota das Potencias do Eixo era xa cuestión de tempo. O feito máis relevante en Europa tivo lugar nas costas atlánticas, co Desembarco Aliado de Normandía o 6 de xuño de 1944. As forzas norteamericanas e británicas liberaron Francia, Bélxica e Holanda e avanzaron cara á fronteira do Rin, conquistando desde principios de 1945 o oeste de Alemaña.

• En Italia, Mussolini (que creara unha República no norte do país tras perder Roma) foi definitivamente derrotado e executado polos partisanos.
• No leste de Europa, a Unión Soviética liberou os Balcáns, Polonia e Hungría. En 1945, entraría en Alemaña e tomaría a capital na primavera de 1945.
• O 30 de abril de 1945, Hitler suicidouse no seu búnker. O 4 de maio, Alemaña rendeuse. Rematou así a guerra en Europa.
• A guerra continuou no Pacífico, con importantes vitorias americanas e unha resistencia brutal dos xaponeses, cun sentido da honra que lles impedía aceptar a derrota. Os xaponeses non asinaron a rendición ata o verán de 1945, cando os Estados Unidos lanzaron dúas bombas atómicas contra a poboación civil en Hiroshima e Nagasaki.

Novas Formas de Guerra e o seu Impacto

A Segunda Guerra Mundial superou en número de vítimas e nivel de destrución á Primeira Guerra Mundial. Calcúlanse uns 55 millóns de mortos e 35 millóns de feridos. O país que máis baixas sufriu foi sen dúbida a URSS.

Para a Alemaña nazi, a guerra no leste de Europa era unha guerra total; non se trataba só de vencer ao inimigo, senón de eliminalo completamente. Consideraban os eslavos unha raza inferior e masacraron a poboación civil:

• Gran destrución humana e material.
• Grande afectación da poboación civil.
• Guerra con múltiples escenarios nos continentes e mares.
• A Alemaña nazi e Xapón decidiron prolongar a guerra ata a vitoria ou derrota total.
• Ademais, durante a Segunda Guerra Mundial, os nazis seguiron adiante co Holocausto e desenvolveron a chamada Solución Final, que supoñía o exterminio dos xudeus de Europa.

Na Segunda Guerra Mundial perfeccionáronse algunhas das novas formas de guerra que foran ensaiadas na anterior gran guerra, e ademais introducíronse algunhas novidades significativas:

• Vehículos acoirazados que permitiron a guerra móbil e rápida.
• O perfeccionamento da aviación fixo que fose un elemento moito máis decisivo na guerra. Os bombardeos de poboación civil, que xa ensaiaran os nazis na Guerra Civil Española, foi unha das tácticas empregadas polos contendentes. As bombas aéreas empregáronse tamén en obxectivos estratéxicos como a destrución de fábricas e infraestruturas.
• A guerra no mar estivo protagonizada polos submarinos, grandes buques de guerra e os novos portaavións, que serían de crucial importancia nas batallas do Pacífico.
• O tipo de guerra que empregaron os alemáns foi a Blitzkrieg, a guerra lóstrego, que pretendía sorprender ao inimigo penetrando nas súas liñas. Evitouse a guerra de posicións da Primeira Guerra Mundial.
• Nas poboacións tomadas polos nazis operaron, con maior ou menor éxito dependendo do territorio, grupos de resistencia e partisanos, que empregaron tácticas de guerrillas e sabotaxes.

Consecuencias da Segunda Guerra Mundial

Ademais das enormes perdas humanas e materiais antes apuntadas, producíronse enormes cambios políticos tras a guerra.

Tratados de Paz entre os Aliados

Antes de rematar a guerra, as Potencias Aliadas reuníronse nos tratados de Ialta e Potsdam para acordar as condicións de paz cos vencidos:

• Roosevelt / Truman (EUA)
• Churchill / Attlee (Gran Bretaña)
• Stalin (URSS)

A idea principal era limitar o imperialismo de Alemaña e dar fin ao fascismo, pero evitando afogar economicamente o novo estado xurdido das ruínas do nazismo. Os Estados Unidos comprometéronse na recuperación da Europa Occidental.

Imposicións aos Vencidos

Alemaña e a súa capital, Berlín, quedaron divididas en catro zonas de influencia (francesa, estadounidense, británica e rusa). Pouco despois nacerían dúas repúblicas:

• República Federal Alemá (democracia occidental cun sistema económico capitalista)
• República Democrática Alemá (democracia popular cun sistema económico comunista)

Modificacións Territoriais

Alemaña perdeu todos os territorios anexionados por Hitler antes e durante a guerra, vendo incluso reducido o seu territorio e cedendo territorios no leste a Polonia e Checoslovaquia.

A URSS aumentou os seus territorios no leste de Europa, anexionando definitivamente os países bálticos e outros territorios. Xapón, Alemaña e Italia perderon o seu imperio colonial.

División do Mundo en Dous Bloques

Da guerra saíron moi reforzados a Unión Soviética e os Estados Unidos de América. Desde 1945, o mundo quedou dividido en dous grandes bloques de estados antagónicos, liderados por estas dúas grandes superpotencias e que protagonizarían nas seguintes décadas a chamada Guerra Fría. Europa do leste e central, e case todos os territorios dos Balcáns, caeron na influencia da URSS.

Os Xuízos de Núremberg

Os Aliados crearon un tribunal militar internacional na cidade alemá de Núremberg para xulgar os oficiais e líderes nazis por crimes de guerra e polo horror do Holocausto.

Os xuízos condenaron 24 nazis (11 penas de morte). Obviamente, moitos criminais de guerra fuxiron e outros moitos quedaron impunes.

Os Refuxiados

Igual que acontecera ao final da Primeira Guerra Mundial, cando rematou a guerra, millóns de persoas convertéronse en refuxiados de guerra. As modificacións das fronteiras provocaron o desprazamento de millóns de persoas en Europa, no norte de África e en Asia. Moitos dos xudeus superviventes do Holocausto emigraron a Asia Menor, ao territorio que conformaría a partir de 1949 o Estado de Israel.

A Fundación da ONU

En 1945, os Aliados fundaron a Organización das Nacións Unidas (ONU). Os seus obxectivos eran asegurar a paz internacional e favorecer a cooperación entre os diferentes estados. A diferenza do que aconteceu coa Sociedade de Nacións, a ONU tivo unha relevante actuación ata os nosos días, traballando en diversos ámbitos.

España na Segunda Guerra Mundial

A España de Franco declarouse como un país non belixerante na guerra, malia que Hitler e Franco negociaron a entrada de España ao lado das Potencias do Eixo (Encontro de Hendaia, 1940). Durante os primeiros anos da guerra, Franco amosouse favorable a un achegamento a Alemaña, sen esconder as súas simpatías polas Potencias do Eixo. Neste contexto, creouse a División Azul, un corpo de voluntarios que marcharon ata Rusia a loitar contra o Exército Vermello da URSS.

Moitos dos milleiros de exiliados españois en Francia combateron contra Hitler durante a Segunda Guerra Mundial, sobre todo enrolados na Resistencia contra a ocupación nazi. Os republicanos españois exiliados tiveron un papel destacado na liberación de París. En torno a 9.000 republicanos españois, homes e mulleres, ingresaron como prisioneiros en diferentes campos de concentración nazis. Non houbo piedade para eles. Franco non os recoñeceu como españois e as autoridades nazis consideráronos apátridas, marcándoos cun triángulo azul. Máis de 5.000 españois morreron vítimas do terror nazi, destacando a presenza de españois no campo de Mauthausen.

O Holocausto: Exterminio e Memoria

O Holocausto foi o exterminio de entre cinco e seis millóns de xudeus de Europa por parte do réxime nazi de Hitler. Ademais, inclúese dentro desta definición a persecución e asasinato de milleiros de persoas doutros colectivos como xitanos, homosexuais, comunistas, etc.

Durante a Segunda Guerra Mundial, os nazis culminaron a persecución aos xudeus e outros colectivos que comezara desde o ascenso de Hitler ao poder. Calcúlase que entre cinco e seis millóns de xudeus foron asasinados durante o III Reich (1933-1945).

A Solución Final

Unha vez que a Alemaña nazi conquistou o leste de Europa, tomou a decisión de exterminar os xudeus europeos. Moitos deles estaban xa confinados en campos de concentración e guetos espallados por toda Europa. Esta decisión tomouna persoalmente Hitler desde o verán de 1941.

Os Guetos

Os guetos foron barrios pechados onde os xudeus de moitas cidades e vilas de Europa foron illados e encerrados, obrigados a vivir en condicións infrahumanas. O gueto máis grande e coñecido foi o da cidade polaca de Varsovia.

Os Comandos de Exterminio

Cando Hitler tomou a decisión de exterminar os xudeus de Europa, os nazis formaron batallóns de soldados regulares e das SS para fusilar homes, mulleres, anciáns e nenos xudeus. Formáronse así pelotóns de fusilamento que mataron centos de miles de persoas.

Os Campos de Exterminio

Dada a magnitude do labor de exterminio, as autoridades nazis crearon campos concibidos para exterminar os xudeus. Nestes campos, como Auschwitz-Birkenau, Treblinka ou Sobibor, en Polonia, foron envelenados con gas varios millóns de persoas durante a Segunda Guerra Mundial. Estes campos funcionaban como grandes fábricas de morte.

Os Transportes

Para exterminar os xudeus europeos, os alemáns crearon un eficaz sistema de transportes por tren de xudeus de toda Europa cara aos campos de concentración e exterminio. Xudeus de Francia, Holanda, Grecia, Italia, Ucraína, Hungría, etc., foron trasladados e asasinados durante o Holocausto, principalmente nos campos de exterminio polacos.

O Traballo Escravo

Os nazis separaban os homes e mulleres sans e fortes e obrigábanos a traballar para o III Reich. O traballo era case sempre durísimo e provocou enormes perdas humanas.

A Fame e a Violencia

Nos campos de concentración nazis asasinábase con calquera pretexto. A desnutrición dos prisioneiros era outra forma de tortura.

As Cámaras de Gas

Foi o sistema máis empregado para o exterminio de xudeus. Un método de morte máis eficaz, rápido e menos persoal que os pelotóns de fusilamento.

Os Colaboradores

As autoridades nazis atoparon durante a guerra colaboradores nos países que foron conquistados, nos que atoparon a axuda necesaria para perpetrar o Holocausto. Moitos gobernos colaboraron con Hitler no Holocausto, como a Italia de Mussolini, Hungría, Croacia, a Francia de Vichy, etc. Nos campos actuaban os Kapos, que eran prisioneiros que contaban cun certo privilexio a cambio de colaborar coas SS no control dos prisioneiros.

O Mundo Despois do Holocausto

A traxedia que supuxo o Holocausto afectou moitísimo a opinión pública en canto se destapou o que pasara. En Alemaña, instalouse un sentimento de vergoña e culpa moi diferente ao sentimento de vinganza que aflorara tras a Primeira Guerra Mundial. O Holocausto converteuse nun tema tabú, e só pasadas unhas décadas, afrontouse o tema no debate público. As gravísimas perdas humanas da guerra en xeral, e do Holocausto en particular, provocaron o fin do pensamento positivista. Perdeuse a fe no progreso da humanidade. Os filósofos buscaron explicacións ao acontecido en Europa, destacando o traballo de Hannah Arendt, que acuñou o concepto de “Banalidade do Mal”.