A Transición Democrática en España: Os Primeiros Gobernos

Gobierno de Arias Navarro (1975-1976)

Durante a coroación de Juan Carlos I como rei e Xefe do Estado (22-XI-1975), este pronunciou un discurso no que fixo referencia á democracia (rei de todos os españois), a reconciliación, a tolerancia, a liberdade e o recoñecemento das peculiaridades rexionais. Sen embargo, o monarca mantivo como presidente do Goberno a Arias Navarro, quen xa o era no momento da morte de Franco. Formou goberno con continuistas e algúns reformistas, como Fraga. A súa idea básica era non cambiar o réxime, senón «perfeccionalo», dando, a longo prazo, entrada a forzas moderadas, maiores dereitos e liberdades.

As Forzas Políticas ao inicio da Transición

• Continuistas («Franquistas sen Franco»): Non querían cambios políticos de ningún tipo. Incluían a contorna próxima de Franco, militares da xeración da Guerra Civil, burócratas do Movemento e do Sindicato Vertical, falanxistas e grupos de extrema dereita (como Forza Nova).
• Reformistas: Dividíanse en dous grupos:
  • Pseudorreformistas: Admitían cambios (asociacións políticas) pero conservando o fundamental do franquismo (Arias Navarro, Fraga).
  • Reformistas avanzados: Sectores do aparato franquista que non participaran na Guerra Civil e que entendían que a súa supervivencia política dependía de avanzar cara a unha democracia homologable en Europa (Adolfo Suárez).
• Rupturistas: Buscaban acabar co réxime e establecer un goberno provisional democrático. Estaban unidos na chamada Platajunta, da que formaban parte o PSOE (dirixido por Felipe González), o PCE (por Santiago Carrillo) e sectores liberais e democristiáns emerxentes.

Conflictividade Social e Política

Neste período houbo unha gran conflictividade social con numerosas folgas en fábricas e servizos públicos. En Cataluña e o País Vasco sucedéronse mobilizacións a favor das autonomías rexionais. ETA continuaba cos seus atentados. A extrema dereita levou a cabo asasinatos que culminaron coa Matanza de Atocha (1977), onde foron asasinados varios avogados laboralistas de Comisiones Obreras (CC. OO.) e o PCE.

O exército esixía man dura contra os atentados de ETA e estaba en contra da legalización de sindicatos e partidos de esquerda (sobre todo a do PCE). Ademais, conspiraba (Operación Galaxia) para dar un golpe de Estado e acabar co sistema democrático.

O Goberno de Adolfo Suárez (1976-1977)

O rei nomeou novo presidente do Goberno a Adolfo Suárez en substitución de Arias Navarro. Nesta elección tivo un importante papel o presidente das Cortes, Torcuato Fernández Miranda. A designación de Suárez sorprendeu tanto á oposición como aos propios reformistas, que a cualificaron de grave erro porque Suárez desempeñara cargos importantes no réxime (gobernador civil de Segovia, director xeral de RTVE e ministro-secretario do Movemento) e foi considerado un inmobilista.

Non obstante, o novo presidente do Goberno actuou con realismo e asumiu que a sociedade española desexaba alcanzar as liberdades, por iso acelerou as reformas. Deste xeito, tratou de atraer a oposición democrática, neutralizar os sectores máis inmobilistas e gañar a opinión pública. A maioría dos ministros do seu gabinete procedían da ACNdP e do grupo Tácito*.

Medidas e Conflito Social

Adolfo Suárez tomou a iniciativa e, de acordo coa oposición democrática, despenalizou as asociacións políticas e regulou o dereito de folga. Aprobou unha amnistía parcial en xullo de 1976 que foi insuficiente, polo que tivo que ser ampliada en outubro de 1977 mediante un pacto político coa oposición, e que silenciaba e deixaba impune a represión da ditadura franquista.

En outubro de 1976, Coordinación Democrática, xunto con outras plataformas de Cataluña, Galicia, Canarias, Baleares, Valencia, o País Vasco e outros grupos minoritarios de tendencia liberal e socialdemócrata, formaron a Plataforma de Organismos Democráticos (POD), da que xurdiu a Comisión dos Nove encargada de negociar co Goberno. Este proxecto non logrou o éxito esperado porque algúns partidos e agrupacións preferiron negociar directamente co Goberno.

Pola súa parte, os sindicatos aproveitaron o ambiente reivindicativo para reforzar as súas posicións. Crearon a Coordinadora de Organizacións Sindicais (COS), que agrupaba a CC. OO., UGT e USO, e convocaron unha folga xeral o 12 de novembro a favor das súas reivindicacións económicas. As eleccións sindicais de principios de 1978 deron a vitoria a CC. OO.; UGT obtivo bos resultados a pesar da súa menor implantación.

A convocatoria de numerosas e diversas manifestacións, entre as que cabe incluír os recitais de música (Paco Ibáñez, Llach, Raimon e outros), mostrou a fortaleza e o protagonismo da sociedade civil, que reclamaba tanto reformas políticas e sociais como melloras económicas e laborais. As mobilizacións a favor da amnistía para os presos políticos, as liberdades e a autonomía no caso das nacionalidades históricas constituíron un factor de presión política e laboral tan importante que obrigou o Goberno a acelerar o proceso reformista.

Tensións cos Inmobilistas e o Exército

Este proceso creou tensións cos sectores máis inmobilistas. O vicepresidente primeiro para asuntos militares, Fernando de Santiago y Díaz de Mendívil, enfrontouse ao resto do Goberno e dimitiu esperando unha reacción militar favorable á súa postura, que non se produciu. A súa substitución polo xeneral Manuel Gutiérrez Mellado foi clave na aceptación militar do proceso democrático. As reformas desde a legalidade franquista avanzaban entre fortes tensións, diferenzas e acordos.