A Crise do Antigo Réxime e a Guerra de Independencia (1808-1814)

Abdicacións de Baiona

Denominación das sucesivas renuncias á Coroa de España de Fernando VII no seu pai, Carlos IV, e este en Napoleón Bonaparte. A cambio, ambos foron recompensados con cuantiosas posesións, rendas e privilexios en Francia. Despois, o emperador francés, lexitimado por estas abdicacións, entregoulle a Coroa de España ao seu irmán Xosé, que reinou co nome de Xosé I. Supoñen o inicio da dinastía Bonaparte e son unha das causas da Guerra de Independencia.

Afrancesados

Minoría ilustrada e liberal que apoiaba a Xosé I Bonaparte no contexto da Guerra de Independencia (1808-1814), xa que consideraban que o reformismo autoritario liberal napoleónico era a vía máis indicada para reformar e modernizar España. O termo ten connotacións pexorativas, xa que para o pobo era sinónimo de traidor e colaborador cos franceses.

Tratado de Valençay

Acordo asinado nesta localidade francesa, en decembro de 1813, polo que se poñía fin á Guerra de Independencia (1808-1813). Napoleón, presionado polas súas dificultades e derrotas, ofrecía a paz ao tempo que devolvía a coroa española a Fernando VII. Non foi recoñecido polas Cortes de Cádiz, que serían abolidas polo propio rei, restaurando o Antigo Réxime.

O Reinado de Fernando VII e a Construción do Estado Liberal (1814-1843)

Manifesto dos Persas

Documento asinado por 69 deputados en Madrid, no ano 1814, polo que se instaba a Fernando VII a derogar a obra lexislativa das Cortes de Cádiz e a instaurar de novo o Antigo Réxime á súa chegada a España trala firma do Tratado de Valençay. Supón o inicio do Sexenio Absolutista e será posteriormente respaldado polo Congreso de Viena.

Pronunciamento

Termo aplicado durante o século XIX para designar unha rebelión militar que tiña por obxectivo derrubar un Goberno. Durante o reinado de Fernando VII, trátase do levantamento de parte do exército que se pronuncia a favor da substitución da monarquía absoluta por unha monarquía liberal. Máis tarde, a partir do reinado de Isabel II, será unha tentativa revolucionaria empregada polas distintas faccións liberais que pretendían derrubar o Goberno ou cambiar o sistema político vixente.

Non implica loita armada e, se as forzas militares restantes se adhiren, triunfa. En caso contrario, implica arresto ou exilio. Destacan os de Solís, Riego, O’Donnell ou Serrano, entre outros.

Pragmática Sanción de 1830

Derrogación parcial da Lei Sálica de Felipe V para permitir o reinado das mulleres en liña hereditaria descendente en ausencia de varón. Foi promulgada por Fernando VII co obxectivo de que reinase a súa filla Isabel II en detrimento dos dereitos do seu irmán Carlos. Marca o comezo dos conflitos carlistas, estourando en 1833 a Primeira Guerra Carlista.

Estatuto Real (1834)

Carta outorgada promulgada pola raíña rexente María Cristina de Borbón no nome da súa filla, Isabel II, en 1834 como concesión aos liberais moderados por apoiala no contexto da Primeira Guerra Carlista. Supón a implantación dun réxime a medio camiño entre o liberalismo doutrinario e o absolutismo, que non contentou a ningún dos partidos liberais nin tampouco satisfixo aos absolutistas, que seguiron apoiando a causa carlista.

Conceptos Fundamentais do Liberalismo e a Democracia

Sufraxio Censatario e Universal

O sufraxio é o dereito político que permite elixir, mediante o voto, aos cargos públicos electos. Estes sistemas son a expresión da soberanía nacional e popular, respectivamente:

• Sufraxio Censatario: Limita este dereito aos cidadáns incluídos no censo en función dun determinado nivel económico e social (renda). Vínculase coa oligarquía e foi defendido polos liberais doutrinarios.
• Sufraxio Universal: Implica a votación de toda a poboación maior de idade con independencia do seu patrimonio. No século XIX, o sufraxio universal só foi masculino. Foi defendido polos demócratas. As mulleres deberon esperar ata a Constitución republicana de 1931 para que se lles recoñecese o dereito ao voto.

Desamortización

Proceso legal que, previa expropiación, puxo en venda, en poxa pública, os bens pertencentes á Igrexa (“mans mortas”) e aos concellos (baldíos, “comúns” e “propios”). Foi realizada durante os gobernos progresistas de:

• Mendizábal (1836): Desamortización de bens do clero regular.
• Espartero (1841): Desamortización de bens do clero secular.
• Madoz (1855): Desamortización xeral.

Entre os obxectivos estaban: reformar a estrutura da propiedade da terra, obter recursos para Facenda e ampliar o apoio á causa liberal.

Unión Liberal

Partido fundado en 1854 por Leopoldo O’Donnell que defendía o liberalismo doutrinario e pretendía constituírse como unha opción “de centro” entre os dous partidos clásicos (Moderado e Progresista), xa que aglutinou ao sector máis conservador do Partido Progresista e ao máis progresista do Partido Moderado. Trala unificación de Cánovas, formará parte do Partido Conservador.

O Sexenio Democrático e a Restauración (1868-1902)

Cantonalismo

Modelo de organización territorial e ideoloxía política do século XIX que aspira a dividir o Estado nunha serie de cidades federadas case independentes, denominadas cantóns. Defende a creación dun Estado composto por unidades políticas territoriais soberanas que, mediante acordos libres (“de abaixo arriba”), se unen formando a federación española.

Tivo o seu punto álxido durante a Primeira República (1873), no federalismo intransixente ou cantonalista, que defendía que a federación debía facerse dende abaixo, mediante a proclamación inmediata da soberanía das unidades políticas inferiores. Baixo a presidencia de Pi i Margall estouraron focos de insurrección cantonalista en Levante e Andalucía, destacando a de Cartaxena. A súa insurrección remata co inicio da Restauración Borbónica.

Manifesto de Sandhurst

Documento elaborado por Cánovas del Castillo e asinado, en decembro de 1874, por Alfonso de Borbón, fillo e herdeiro de Isabel II, na academia militar inglesa de Sandhurst, onde estudaba. Neste manifesto indicaba a necesidade de restaurar a monarquía borbónica en España, presentándose como un rei respectuoso co sistema liberal constitucional e defensor da orde social e a relixión católica.

Sistema de Quenda

Mecanismo de alternancia no poder vixente durante a Restauración Borbónica. Baseábase no mutuo acordo entre os dous partidos monárquicos, o Conservador e o Liberal, aceptando a sucesiva quenda no Goberno. Designado polo rei, o presidente do partido que lle tocaba gobernar convocaba eleccións que sempre gañaba, co beneplácito do partido que lle tocaba estar na oposición, empregando a fraude electoral e o caciquismo.

Caciquismo

Práctica política que en España controlaba as eleccións grazas á figura do cacique, persoa que dominaba o poder local e controlaba os votos do seu territorio valéndose do seu poder económico, status social ou influencias. O caciquismo fixo posible a fraude electoral masiva existente no sistema da Restauración Borbónica.

Encasillado ou Encadramento

Proceso polo que o ministro da Gobernación elaboraba a lista de candidatos que debían ser escollidos en cada distrito electoral, colocando nas cuadrículas correspondentes os nomes dos candidatos ministeriais e da oposición. A lista era pactada polos dous partidos liberais monárquicos e esta práctica garantía a quenda pacífica dos gobernos da Restauración Borbónica.

Pucheirazo

Un dos métodos de manipulación electoral empregado durante a Restauración Borbónica para permitir o triunfo dun determinado candidato. Consistía na substitución no pucheiro (urna electoral) dos votos xa emitidos por outros favorables ao candidato que se desexaba que saíse elixido, ou na modificación da acta logo do reconto.

Rexeneracionismo

Corrente intelectual, política e literaria de finais do s. XIX e principios do s. XX que partía da análise dos problemas que padecía España para tratar de rexenerala e modernizala. Xurdiu a partir do Desastre de 1898 e o seu principal representante foi Joaquín Costa, que propugnaba acabar co caciquismo, reducir a pobreza e fomentar a educación.

Movementos Sociais e Laborais

Ludismo

Movemento de protesta dos traballadores, nos inicios da Revolución Industrial, caracterizado pola destrución de máquinas e fábricas, ás que culpaban de deixalos sen traballo. Recibe este nome por Ned Ludd, un obreiro británico a quen se lle atribúe a primeira destrución de teares mecánicos en 1779. En España, unha das primeiras accións ludistas foi a queima da fábrica Bonaplata en Barcelona en 1835.