O Franquismo (1939-1975): Características e Evolución

Franco estableceu unha ditadura persoal tras a Guerra Civil, baseada no militarismo, antiliberalismo, anticomunismo, nacionalcatolicismo e centralismo. Concentrou todos os poderes e eliminou a democracia, instaurando un partido único e unha sociedade controlada pola represión, a censura e a vixilancia social.

Fases e Desenvolvemento do Réxime Franquista

• Primeira etapa (1939-1945): O réxime adoptou formas fascistas e impuxo leis represivas como a de Responsabilidades Políticas.
• Institucionalización: Chegou coas Leis Fundamentais, que crearon unha estrutura política autoritaria.
• Illamento e Apertura (ata 1953): España sufriu illamento internacional ata 1953, cando asinou acordos cos EUA e entrou na ONU.
• Desenvolvemento Económico (a partir de 1959): Coa entrada dos tecnócratas, comezou un significativo desenvolvemento económico (impulsado polo turismo, a emigración e os investimentos), pero sen aperturas políticas.
• Crise Final (1973-1975): A crise final chegou entre 1973 e 1975, marcada por problemas económicos, o asasinato de Carrero Blanco e unha crecente oposición social.

Franco morreu en 1975, deixando como sucesor ao rei Juan Carlos I. A ditadura caeu sen ruptura violenta, dando paso á Transición democrática.

A Oposición ao Franquismo: Resistencia e Mobilización

A represión franquista tras a guerra incluíu fusilamentos e encarceramentos masivos.

Formas de Resistencia e Oposición

• Resistencia Armada (Maquis, 1939-1952): A primeira resistencia foi armada (os maquis), pero fracasou pola falta de apoio e a dureza da represión.
• Oposición no Exilio: Os republicanos organizaron gobernos paralelos no exilio, pero foron ignorados no contexto da Guerra Fría.
• Oposición Interior (a partir dos anos 50): Desde os anos 50, medrou a oposición interior:
  • Sindicatos como CCOO impulsaron folgas.
  • Nas universidades xurdiron protestas estudantís.
  • A cultura tamén actuou como fronte de resistencia contra a ditadura.
• Censura e Nacionalismos: A censura suavizouse coas reformas de 1966, pero non desapareceu. Os nacionalismos periféricos tamén se reorganizaron, e ETA comezou a usar a violencia nos anos 60.
• Partidos Políticos Ilegalizados: A pesar da ilegalidade, partidos como o PCE e o PSOE reorganizáronse e crearon plataformas unitarias.

A represión mantívose ata o final con torturas, estados de excepción e execucións. A crise económica de 1973 e a morte de Carrero Blanco debilitaron o réxime. A mobilización social aumentou e, tras a morte de Franco, iniciouse a Transición cara á democracia.

A Unión Dinástica dos Reis Católicos (1469): Forxando a Monarquía Hispánica

A Unión Dinástica dos Reis Católicos tivo lugar en 1469 co matrimonio de Isabel de Castela e Fernando de Aragón. Esta unión significou a unificación das súas coroas sen fusionar os territorios; cada unha conservou as súas propias leis, institucións e fronteiras. Ambos repartiron competencias, sendo correxentes, baixo o lema “Tanto monta”. Estableceron un escudo único (frechas e xugo).

Obxectivos e Instrumentos da Monarquía Autoritaria

O obxectivo principal foi reforzar o poder real para debilitar a nobreza, as cidades e a Igrexa, creando unha monarquía autoritaria e centralista.

Instrumentos Políticos e Relixiosos:

• Creación da Inquisición para a uniformidade relixiosa e o control social.
• Control do nomeamento de bispos (regalías).

Reformas Institucionais en Castela e Aragón

Reformas en Castela:

• Reforzamento dos Consellos (Real, Inquisición, Ordes Militares, Aragón).
• Creación de novos cargos (secretarios reais, vicerreis).
• Aumento do poder dos correxidores (designados pola coroa).
• Redución da importancia das Cortes.
• Reorganización do sistema xudicial:
  • Correxidores locais.
  • Chancelarías en Valladolid, Ciudad Real e Granada.
  • Consello Real de Castela como máximo tribunal.
• Creación da Santa Irmandade para manter a orde.

Reformas en Aragón:

• Reformas menores, incluíndo a creación de vicerreis.
• Establecemento do sistema de insaculación para a elección por sorteo de cargos municipais.

En resumo, a unión foi dinástica, non territorial, e a Monarquía Hispánica fomentou a supremacía castelá, por ser máis poboada e desenvolvida, difundindo as súas leis, costumes e lingua.

A Ilustración en España e Galicia: Razón e Reformismo no Século XVIII

Desde mediados do século XVIII, a Ilustración, principalmente impulsada por pensadores franceses, foi un movemento que apostaba pola razón e as reformas para mellorar o benestar e a felicidade, criticando o Antigo Réxime.

A Chegada da Ilustración a España e Galicia

En España e Galicia, a Ilustración chegou tardiamente, promovida por unha minoría culta formada por nobres, clérigos, funcionarios e burgueses. A súa visión era reformista moderada, buscando modernizar sen romper a orde establecida.

Principais Eixes e Obxectivos

• Crítica: Destacaron a crítica á ignorancia, ao atraso técnico e económico, e aos prexuízos sociais.
• Fomento: Fomentaron a educación, as ciencias útiles e a creación de escolas técnicas e academias.
• Economía: A economía era fundamental, co impulso das Sociedades Económicas de Amigos do País.
• Difusión: A prensa contribuíu significativamente á difusión das ideas ilustradas.

O Despotismo Ilustrado e as Reformas de Carlos III

Os ilustrados defendían o despotismo ilustrado, onde o rei exercía poder absoluto para impulsar reformas. Carlos III foi o principal promotor destas ideas en España. As súas reformas centrábanse en:

• Fortalecer o Estado e o poder real.
• Mellorar a agricultura.
• Desenvolver a industria e as manufacturas reais.
• Potenciar o comercio interior e exterior.
• Renovar a educación.

Non obstante, o reformismo tivo un impacto limitado, truncado polo medo ás ideas liberais tras a Revolución Francesa e a reacción de Carlos IV contra os ilustrados a finais do século XVIII, o que limitou as futuras transformacións.